Από τον Ηλία Δ. Ασπρούκο
Περιβαλλοντολόγος
Όταν οι έφηβοι ή οι νέοι χάνουν την εργασία τους, είναι πολύ πιθανό να μπορέσουν να βρουν μια δουλειά πάνω σε σχετικό αντικείμενο σε σύντομο συνήθως χρονικό διάστημα. Αυτό είναι μια πραγματικότητα, ιδίως σε περιόδους οικονομικής προόδου. Ωστόσο, η πιθανότητα της ανεργίας στη μέση ηλικία, σε συνδυασμό με τη συνειδητοποίηση ότι η ανεύρεση εργασίας σε αυτήν την ηλικία είναι σχεδόν αδύνατη και με το γεγονός ότι το άτομο είναι ανειδίκευτο και με χαμηλό μισθό, κρέμεται ως «δαμόκλειος σπάθη» πάνω από το κεφάλι των ατόμων. Αυτό προκαλεί απογοήτευση και είναι μια μόνιμη αιτία συναισθηματικής διαταραχής και αγωνίας για τους ανέργους άνω των 40 ετών.
Οι κύριοι σκοποί της παρούσης ανάλυσης είναι τόσο η βαθύτερη κατανόηση του φαινομένου της ανεργίας όσο και οι επιπτώσεις της για τους ανέργους 40 ετών και άνω. Όταν οι έφηβοι ή οι νέοι χάνουν την εργασία τους, είναι πολύ πιθανό να μπορέσουν να βρουν μια δουλειά πάνω σε σχετικό αντικείμενο σε σύντομο συνήθως χρονικό διάστημα. Αυτό είναι μια πραγματικότητα, ιδίως σε περιόδους οικονομικής προόδου. Παρόλα αυτά, κάθε χρόνο που περνάει γίνεται όλο και πιο δύσκολο και το διάστημα ανεργίας αυξάνει όλο και περισσότερο.
Οι μεσήλικες εργαζόμενοι, των οποίων οι δουλειές προστατεύονται από ισχυρά συνδικάτα και σωματεία, είναι σχεδόν βέβαιο ότι δε θα παραμείνουν άνεργοι και θα φτάσουν στο να πάρουν τη σύνταξή τους, ανεξάρτητα με το πόσο τους αρέσει η εργασία τους ή όχι. Αν όμως ο εργαζόμενος περάσει μια περίοδο κατάθλιψης ή υποστεί ένα ατύχημα, τότε κινδυνεύει. Επίσης, καθώς θεωρούνται λιγότερο αποτελεσματικοί και παραγωγικοί, με την πρώτη ευκαιρία ενδέχεται να απολυθούν.
Πολλοί εργαζόμενοι, όμως στις υπηρεσίες, τη βιομηχανία και ελεύθεροι επαγγελματίες δεν είναι συνδικαλισμένοι. Σαν αποτέλεσμα είναι πολύ πιθανό να χάσουν την εργασία τους, ακόμη και σε ανθηρές οικονομικές περιόδους. Σε περιπτώσεις συγχωνεύσεων, εξαγορών ή πτωχεύσεως είναι ανοχύρωτοι. Η πιθανότητα της ανεργίας στη μέση ηλικία, σε συνδυασμό με τη συνειδητοποίηση ότι η ανεύρεση εργασίας σε αυτήν την ηλικία είναι σχεδόν αδύνατη και με το γεγονός ότι το άτομο είναι ανειδίκευτο και με χαμηλό μισθό, κρέμεται ως «δαμόκλειος σπάθη» πάνω από το κεφάλι των ατόμων. Αυτό προκαλεί απογοήτευση και είναι μια μόνιμη αιτία συναισθηματικής διαταραχής και αγωνίας για τους εργαζομένους.
Οι γυναίκες είναι κυρίως ευάλωτες στην ανεργία. Όταν προσφέρεται εργασία στις γυναίκες άνω των 40 ετών, αυτόματα η αποδοτικότητά τους συγκρίνεται με την αντίστοιχη των νεαρότερων γυναικών. Η δυσκολία που έχει η γυναίκα να βρει εργασία εντείνει την ανασφάλειά της. Αυτό συμβαίνει συνήθως με τις γυναίκες προερχόμενες από κατώτερες κοινωνικές τάξεις και χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης.
Σε οποιαδήποτε όμως ηλικία η ανεργία μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό ψυχολογικό κίνδυνο. Γνωρίζοντας τη δυσκολία να βρεθεί μια καινούρια δουλειά, ο μεσήλικας εργαζόμενος συχνά αναπτύσσει μια αρνητική στάση και συμπεριφορά προς τον εαυτό του και την εργασία. Αυτή η στάση τον εμποδίζει να κρατήσει ή να βρει εργασία.
Επιπλέον στη μέση ηλικία, ιδίως την τέταρτη δεκαετία ζωής του ατόμου, οι οικογενειακές ευθύνες βρίσκονται στο απόγειο τους και η ανάγκη για εξασφάλιση και ασφάλεια ρίχνει το βάρος της στις διαδικασίες συνταξιοδότησης και στην εξοικονόμηση πόρων. Η ανεργία σε αυτό το διάστημα δε ρίχνει μόνο το ηθικό του ατόμου, αλλά θέτει σε κίνδυνο και την ασφάλεια όλης της οικογένειας.
Η απώλεια της εργασίας στη μέση ηλικία σημαίνει ότι το άτομο θα προσπαθήσει να ζήσει χωρίς εισόδημα, χωρίς υπερηφάνεια και κοινωνική αποδοχή και με το αναπόφευκτο πρόβλημα της δυσκολίας ανεύρεσης νέας εργασίας. Όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι πολύ επιβαρυντικοί για τον άνεργο.
Υποστηρίζεται πολύ συχνά η άποψη από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, ότι οι μεσήλικες εργαζόμενοι είναι πολύ μεγάλοι για να προσαρμοστούν σε νέες μεθόδους εργασίας και παραγωγής, λόγω της πνευματικής και νοητικής πτώσης, την οποία υποτίθεται ότι έχουν. Επίσης δεν μπορούν να συναγωνιστούν με τους ρυθμούς των νεότερων, ότι κουράζονται εύκολα και επομένως είναι αντιπαραγωγικοί, κάνουν λάθη, προκαλούν ατυχήματα και είναι αφερέγγυοι καθώς απουσιάζουν συχνά λόγω ασθενείας. Επομένως οι ευκαιρίες για απασχόληση μειώνονται σημαντικά σε σχέση με τον αυξανόμενο πληθυσμό των εργαζομένων. Τότε είναι που οι περισσότεροι αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι έχουν αρχίσει να γερνάνε.
Αν και οι περισσότερες φυσικές ικανότητες φτάνουν στην ακμή τους κατά την εφηβεία και τα πρώτα χρόνια της ωριμότητας, κατά τον πρώτο καιρό της μέσης ηλικίας έχουμε τα πρώτα ίχνη από τη φυσική αποδυνάμωση που ακολουθία στην τρίτη ηλικία. Οι ασθένειες και οι αναπηρίες αυξάνονται στην ηλικία των 50 ετών αλλά η συχνότητα των ατυχημάτων μειώνεται. Οι μεγαλύτερης ηλικίας ενήλικοι είναι λιγότερο πιθανό να υποφέρουν από κοινά κρυολογήματα, αλλά κουράζονται πιο εύκολα. Η μυϊκή δύναμη αρχίζει να μειώνεται, όχι όμως σε αυτούς που γυμνάζονται. Γενικά, οι κινήσεις γίνονται πιο αργές και η ακοή και η όραση σταδιακά χάνουν την οξύτητά τους.
Συναφές γεγονός με το παραπάνω είναι ότι στη βιομηχανία, τις κατασκευές και γενικότερα στα χειρονακτικά επαγγέλματα, προτιμούνται από τους εργοδότες, νέοι άνθρωποι προκειμένου να επιτευχθεί αύξηση της παραγωγικότητας και για να αποφευχθούν οι μεγάλοι μισθοί που θα πρέπει να δοθούν σε έναν μεγαλύτερο σε ηλικία εργαζόμενο με πολύχρονη προϋπηρεσία. Επίσης όσοι απασχολούνται ως ανειδίκευτο προσωπικό, αναγκάζονται να εργάζονται με μικρότερο μισθό από ότι προβλέπεται και από ότι λάμβαναν όταν ήταν νέοι.
Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της ανεργίας σε άτομα μέσης ηλικίας
Στην εποχή μας, οι ψυχοκοινωνικές παράμετροι της ανεργίας αποτελούν αντικείμενο έντονου προβληματισμού και κριτικής. Στο εξωτερικό έχουν γίνει αρκετές έρευνες πάνω σε αυτό το θέμα και τα αποτελέσματα είναι αποκαρδιωτικά
Η γνώση ότι μακρές περίοδοι ανεργίας συνοδεύονται και από σημαντική μείωση των άμεσων εισοδημάτων, με άμεση επίπτωση για τον ίδιο τον άνεργο και την οικογένεια του, μας οδηγεί στη σχέση της ανεργίας με τα αρνητικά κοινωνικά φαινόμενα. Και στη μέση ηλικία, φαίνεται ότι ο παράγοντας της μακροχρόνιας ανεργίας, αποτελεί το κλειδί για την εμφάνιση των άσχημων ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων στο άτομο.
Ειδικότερα σημειώνεται ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνεργοι βιώνουν την εμπειρία της ανεργίας ακόμα πιο δραματικά. Το βλέμμα των μελών της οικογενείας τους και του κοινωνικού τους περιβάλλοντος, φιλικού και επαγγελματικού, αποτελεί για αυτούς τον καθρέπτη του ζοφερού μέλλοντος που ορθώνεται μπροστά τους.
Για τους ανέργους αυτής της ηλικίας, που προέρχονται από τα χαμηλά λαϊκά και αγροτικά κοινωνικοοικονομικά στρώματα, η ανεργία που βιώνουν αποτελεί ένα είδος κοινωνικού στιγματισμού της κοινωνικής τους αδυναμίας, επηρεάζει σταδιακά βαθιά την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους, φτάνοντας ακόμα και στην κατάθλιψη, γεγονός που με τη σειρά του συμβάλει περισσότερο στη διάλυση της αυτοεικόνας τους, αφού η αυτοεκτίμησή τους εξαρτάται αναπόφευκτα σε αυτήν την ηλικία από την καταστατική επαγγελματική θέση και από το εισόδημα.
Ο Bartley (Bartley, 1994) σημειώνει ότι για τις επιπτώσεις της ανεργίας στην υγεία, καθοριστικός παράγοντας είναι η μείωση του εισοδήματος. Οι ψυχολογικές αρνητικές επιπτώσεις είναι πολύ πιο σοβαρές για τους μεσήλικες παρά για τους νεότερους σε ηλικία. Αυτό ισχύει κυρίως για τους άντρες και τις ελεύθερες γυναίκες παρά για τις παντρεμένες, για τους απλούς εργάτες και το ανειδίκευτο προσωπικό παρά για τα ανώτερα στελέχη και τους ελεύθερους επαγγελματίες και για τους μακροχρόνια άνεργους (πάνω από έξι τουλάχιστον μήνες) παρά για όσους παραμένουν άνεργοι για λιγότερο από τέσσερις μήνες.
Ο Claussen ερευνητής του Πανεπιστημίου του Όσλο αναφέρει ότι (Claussen, 1993) η ανεργία αυξάνει τις πιθανότητες θανάτου κατά 33 % τα επόμενα χρόνια, ενώ στη μέση ηλικία το ποσοστό αυτό είναι δύο φορές μεγαλύτερο. Ο Cook σε έρευνα που έγινε στη Βρετανία ((Cook, 1982) συμπέρανε ότι οι άνεργοι παρουσιάζουν αύξηση σε καρδιακά νοσήματα, χρόνια βρογχίτιδα και ασθένειες του πνεύμονα, ιδιαίτερα στους άνδρες ηλικίας 40 ετών και άνω.
Το δείγμα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε αποτελούν άνεργοι ηλικίας 40 ετών και άνω από την Αττική και από την Πάτρα. Τα άτομα του δείγματος συγκεντρώθηκαν από τα Κέντρα Προώθησης Απασχόλησης του ΟΑΕΔ ύστερα από σχετική άδεια που χορηγήθηκε από τη Διοίκηση του ΟΑΕΔ. Ως προς τον τόπο διεξαγωγής της έρευνας, επιλέχτηκε ο ΟΑΕΔ λόγω του ότι είναι η κατεξοχήν αρμόδια υπηρεσία του δημόσιου φορέα, η οποία συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό ανέργων και η οποία θα πληρούσε τις προϋποθέσεις, τις οποίες είχαμε θέσει από την αρχή στην ερευνά μας.
Τα αποτελέσματα της έρευνας κρίνονται ως ικανοποιητικά, ενώ η πλειοψηφία των αρχικών ερευνητικών υποθέσεων επιβεβαιώθηκε πλήρως. Επιπλέον απαντήθηκαν κάποια ερωτήματα που για πρώτη φορά τέθηκαν στο πλαίσιο της παρούσης έρευνας, ενώ σκιαγραφήθηκε και η αντιμετώπιση του μεσήλικα ατόμου απέναντι στην ανεργία. Στη συνέχεια θα αναφέρουμε τα πιο βασικά σημεία από αυτά τα ευρήματα:
- Τα άτομα εμφανίζονται να παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα άγχους, τα οποία είναι κατά πολύ υψηλότερα από τα αντίστοιχα του φυσιολογικού πληθυσμού.
- Οι άνεργοι μεσήλικες συχνά αναπτύσσουν αισθήματα ανεπάρκειας και απαισιοδοξίας, γεγονός που τους οδηγεί είτε σε επιθετικότητα και ευερεθισμό είτε σε υπερβολική παθητικότητα, τα οποία με τη σειρά τους επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο τις προσπάθειες απασχόλησης και μειώνουν σημαντικά την αυτοεκτίμησή τους.
- Ως προς το φύλο, οι γυναίκες εμφανίζονται να παρουσιάζουν ελαφρώς υψηλότερα επίπεδα άγχους σε σχέση με τους άνδρες.
- Ως προς την ηλικία, διαπιστώσαμε ότι όσο αυξάνει η ηλικία τόσο μεγαλώνουν τα επίπεδα άγχους, η αυτοεκτίμησή μειώνεται, ενώ αυξάνει και η εσωστρέφεια του ατόμου, ιδίως στην ηλικιακή ομάδα άνω των 55 ετών.
- Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, οι έγγαμοι και οι άγαμοι παρουσιάζουν τα υψηλοτέρα επίπεδα εξωστρέφειας και αυτοεκτίμησης σε σχέση με τις υπόλοιπες ομάδες. Οι διαζευγμένοι και οι χήροι άνεργοι αντιμετωπίζουν την κατάσταση της ανεργίας με μεγαλύτερη εσωστρέφεια και διακρίνονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Η ύπαρξη και κάποιου άλλου ατόμου στην οικογένεια το οποίο εργάζεται, και κατά συνέπεια η ύπαρξη κάποιου εισοδήματος στην οικογένεια, δεν επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τα επίπεδα άγχους, αυτοεκτίμησης και εσωστρέφειας- εξωστρέφειας του ανέργου.
- Όσοι είναι άνεργοι από 7-12 μήνες και 19 μήνες και άνω παρουσιάζουν τα υψηλοτέρα επίπεδα άγχους σε σχέση με τις υπόλοιπες ομάδες. Το διάστημα 7-12 μήνες φαίνεται ότι είναι το πιο κρίσιμο σε επίπεδο άγχους για τον άνεργο, ενώ η μακρόχρονη ανεργία ιδίως από 19 μήνες και άνω, φαίνεται ότι παίζει καθοριστικό ρόλο και προκαλεί ιδιαίτερο άγχος στο άτομο.
- Όσοι άνεργοι ασχολούνταν κατά την προηγούμενη εργασία τους ως ανώτατα στελέχη, έχουν πολύ καλύτερη εικόνα για τον εαυτό τους, σε σχέση με όσους εργάζονταν με οικιακά ή σε εργασίες χαμηλού κοινωνικού κύρους.
Επόμενο λοιπόν είναι η ανεργία να προκαλεί τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Πέρα από τις οικονομικές και τεχνολογικές επιπτώσεις της ανεργίας, οι ψυχολογικές επιπτώσεις υποβαθμίζουν την ίδια την κοινωνική φύση του ατόμου και υποδαυλίζουν και υπονομεύουν το βασικό δικαίωμα στην εργασία και παραμερίζουν την κοινωνική του προσφορά. Με άλλα λόγια η ανεργία υποβαθμίζει το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, που συχνά οδηγούνται σε εξαθλίωση και ανέχεια.
Ο ρόλος της οικογένειας, από ότι φαίνεται, παίζει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη ζωή του ανέργου. Το υποστηρικτικό κλίμα που υπάρχει ακόμα και σήμερα στους κόλπους της οικογένειας, επιδρά καταπραϋντικά στην κατάσταση της ανεργίας για τα άτομα μέσης ηλικίας.
Το μορφωτικό επίπεδο παίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο αντιμετώπισης της ανεργίας. Αυτός ο παράγοντας πρέπει να ερευνηθεί παραπάνω για να διαπιστωθεί πως οι άνεργοι ανάλογα με τη μόρφωση τους αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις της ανεργίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου